Tết Đoan Ngọ Là Gì?
Tết Đoan Ngọ còn được gọi là tết Đoan Dương, Tết Trùng Ngũ. Đoan là mở đầu, Ngọ là giữa trưa, là lúc khí dương đang thịnh…
Xét về địa bàn thì Ngọ ở phương Nam, mà cung Ngọ thuộc dương và tháng 5 cũng là tháng Ngọ, do vậy ngày 5 tháng 5 là tháng khí dương tràn ngập.
Ngày ta còn gọi tết Đoan Ngọ là tết Trùng Ngũ hay Đoan Ngũ (5 tháng 5), Do vậy mà các ngày 1, 2, 3, 4 tháng 5 được gọi Đoan nhất, Đoan nhị, Đoan tam, Đoan tứ.
Ngày 5 tháng 5 khí dương tràn ngập, nhưng lại rất nóng bức, thời tiết mùa hạ oi bức, cách bệnh dịch hay phát sinh, do vậy các đền miếu thường cúng vào hè trừ ôn dịch, còn dân gian thì ngày 5 tháng 5 đi hái là thuốc về dùng dần. Họ còn lấy xương bồ thái thành từng lát đem ngâm rựou, để uống trừ ôn dịch trong năm, do vậy dân gian còn gọi tiết Xương bồ hoặc Thiên trung (giờ Ngọ ngày 5 tháng 5). Có nhà còn dùng ngải phơi khô, tán nhỏ trộn với bột thương truật, xương bồ, quế chi, xuyên khung, bạch chỉ đem rắc mọi nơi trong nhà để trừ dịch, uế tạp.
Có người nhân ngày 5 tháng 5 chế bài thuốc "Bồ đề hoàn" để dùng trong năm. Bài thuốc này ít công phạt, các chứng cảm mạo phong hàn, sốt rét ngã nước, đau bụng hoặc rối loạn tiêu hoá đều dùng được.
Nhưng đồng bào thuộc Hoa Kiều ở Việt Nam, hoặc một số bà con ở thành thị có sự giao lưu với người Hoa, đọc sách "Cổ học tinh hoa" còn gắn tết Đoan Ngọ với kỷ niệm Khất Nguyên cùng với Lưu Thần Nguyễn Triệu là người Trung Hoa. Những câu chuyện lý thú này lại là liên quan đến một số tình tiết tục lệ ngày tết, do vậy cũng cần hiểu lai lịch để suy ngẫm.
SỰ TÍCH KHUẤT NGUYÊN
Khuất Nguyên làm quan Tả đồ nước Sở, dưới trièu vua Hoài Vương đời Thất quốc (307-246 trước Công Nguyên). Ông là người chính trực nên bị bọn nịnh thần sàm tấu. Những ý kiến ông tâu trình đều muốn hưng lợi cho đất nước Trung Hoa hồi bấy giờ lại bị vua Sở bác bỏ. Có lần Sở Hoài Vương sang Tần, ông can ngăn không được đến nỗi Hoài Vương bị chết ở nước Tần.
Tương Vương kế nghiệp cũng bị bọn gian thần thao túng, bác bỏ những ý trung chính của ông, lại còn bắt ông đi đày.
Trước những đáng buồn đó, Khuất Nguyên làm bài thơ Hoài Sa rồi buộc đá vào người trầm mình tự tử, tại sông Mịch La vào ngày 5 tháng 5.
Tương Vương nghe tin mới hối hận, sức cho dân làm cỗ cúng và đem cỗ xẻ xuống sông để ông hưởng. Đêm đến ông báo mộng cho vua, rằng nếu ném cỗ xuống sông thì phải bọc lá bên ngoài và buộc bằng chỉ ngũ sắc, cá tôm mới không ăn được. Từ lời báo mộng đó, nhà vua bèn ban lệnh cho dân. Do vậy mà hàng năm vào ngày 5 tháng 5 có lễ cúng Khuất Nguyên, tưởng niệm một vị đại thần trung chính, lại gói cỗ bằng lá, buộc sợi chỉ ngũ sắc thả xuống sông cho ông hưởng.
Trên sông Mịch La, người nước Sở đã mở hội đua thuyền (như muốn vớt xác Khuất Nguyên), làm cỗ cúng ông tỏ lòng thương tiếc. Và chỉ ngũ sắc sau này trở thành "bùa tui bùa túi" treo cho trẻ em trong tết 5 tháng 5…
Nghi thức cúng lễ và tập tục ngày Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ đã trở thành tết truyền thống. Nhà nhà, làng làng đều sửa lễ cúng ông bà Tổ tiên, cúng Thần thánh, cúng các vị Tổ sư của nghề. Đặc biệt đây là tết chú ý đến việc bảo vệ sức khoẻ, ngăn ngừa sâu bọ (vi trùng) làm giảm sức khoẻ của con người. Đó là việc giết sâu bọ, bằng cách ăn rượu nếp làm cho sâu bọ trong người bị say, ăn các trái cây như mận như soài,… làm bồi thêm đòn cho sâu bọ chết. Họ còn mài thần sa, chu sa cho trẻ em uống để chống sự phản ứng trong cơ thể.
Tắm nước lá mùi
Là tập tục mà các làng quê thường có. Người ta đun lá mùi, lá tía tô, kinh giới, lá sả, lá tre vào chung một nồi, rồi mọi người giả trẻ thay nhau múc tắm. Mùa nóng lại tắm nước nóng có lá thơm, mồ hôi toát ra , cảm giác khoan khoái dễ chịu, thơm tho làm cho người ta phấn chấn và có lẽ cũng trị được cảm mạo, bởi nước lá mùi là vị thuốc Nam.
Hái thuốc mồng năm
Cây cỏ quanh ta có nhiều thứ trở thành vị thuốc chữa bệnh. Nhưng nếu các loại thảo mộc ấy được hái vào ngày 5 tháng 5, lại đúng vào giờ Ngọ thì tính dược càng được tăng lên, chữa các bệnh cảm mạo, nhức đầu đau xương,… sẽ nhanh khỏi hơn. Do vậy, dân gian thường hái ngải cứu, đinh lăng, tía tô, kinh giới… đem phơi khô cất đi, khi nào lâm bệnh thì sắc uống.
Người ta còn lấy ngải cứu buộc gom thành nắm, treo ở đầu nhà, trước cửa để trừ tà ma. Thực tế thì hương thơm lá ngải sẽ giúp con người dễ chịu, khoan khoái. Lại có thể giảm bớt nhức đầu, đầy bụng nên khi lấy lá mồng năm, mọi người không thể quên lấy lá ngải cứu.
Giết sâu bọ, hái thuốc mồng năm, tắm nước lá mùi, treo lá ngải trừ tà trong tết Đoan Ngọ, mưu cầu làm cho con người, nhất là thế hệ trẻ khoẻ mạnh để duy trì nòi giống, truyền thống của cha ông. Người ta còn phòng xa những bất trắc do ma quỷ, rắn rết làm nguy hại đến tính mạng nên tết mồng 5 tháng 5 còn có tục đeo "Bùa tui bùa túi". Đây là thứ bùa ngũ sắc để đeo vào mòng cổ cho trẻ em. Người ta dùng vài và chỉ ngũ sắc để may, để buộc thành một số quả như khế, ớt, na,… được buộc gộp thành bùa treo vào cổ trẻ em. Phải chăng hại mùi kỵ gió, hồng hoàng kỵ, rắn rết, còn các quả để giết sâu bọ, chỉ ngũ sắc là màu sắc của vụ trụ kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ thường dùng để trừ ma quái, hy vọng sẽ đảm bảo cho thế hệ trẻ được khoẻ mạnh, tồn tại và phát triển.
