Tết Hàn Thực là tết ăn đồ lạnh, nghĩa là phải nấu đồ lễ từ hôm trước, còn ngày 3 tháng 3 cấm lửa. Thực ra đây là tết có nguồn gốc từ Trung Hoa và đã được Việt hoá từ rất lâu đời, vận dụng sự tích Trung Hoa vào sự tích Việt Nam một cách khéo léo, nói cách khác là có sự dung hợp tế nhị nên nó được tồn tại, mặc dù phạm vi không được rộng khắp cả nước.
Nguồn gốc ngày tết Hàn thực
Vào thời Xuân Thu trước Công Nguyên, vua Văn Công nhà Tấn phải đi lánh nạn. Cùng đi theo hầu có Giới Tử Thôi là bầy tôi trung thành, từ lúc Văn Công mới là Công tử Trùng Nhĩ, phải long đong bôn tẩu khắp nơi hết chạy sang nước Địch, lại trốn sang nước Vệ, nước Tề, nước Sở. Suốt 19 năm trời lận đận. Có lần hết lương, Giới Tử Thôi phải cắt đùi mình lấy thịt nấu dâng chúa công để giải nguy khi đói lả. Ấy thế mà khi thành sự, Trùng Nhĩ khôi phục được nước, lên ngôi vua tức Tấn Văn Công lại quên Giới Tử Thôi, là người có công đầu khi khó khăn hoạn nạn.
Thấy mọi người được phong thưởng, còn mình bị bỏ quên, Tử Thôi không oán hận nhưng tủi phận bỏ về nhà, đưa mẹ vào núi Miêu Sơn ở ẩn. Sau này Văn Công nhớ ra cho người đi tìm kiếm Tử Thôi nhưng không thấy. Vua Tấn biết Giới Tử Thôi ở Miêu Sơn không chịu ra nên hạ lệnh đốt rừng để buộc ông phải ra. Nào ngờ Tử Thôi và mẹ ông đều bị chết cháy trong rừng.
Nhà vua thấy vậy tỏ lòng thưởng cảm, cho lập miếu thờ. Hàng năm đến ngày 3 tháng 3 là ngày đốt rừng và cũng là ngày mẹ con Tử Thôi chết, có lệnh cấm dùng lửa nấu ăn, ngay việc làm cỗ cúng phải làm từ hôm trước. Và vì ăn thức ăn lạnh nên dân gian gọi là tết Hàn thực.
Tết Hàn Thực ở Việt Nam khác gì ở Trung Quốc?
Người Việt chung sống với người Hoa từ lâu đời, sự giao lưu văn hoá và cuộc sống có nhiều sự gắn bó. Họ cũng làm bánh trôi, bánh chay trong dịp tết 3 tháng 3 và cả các dịp tết Đoan Ngọ, rằng tháng Bảy. Các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định thì món bánh ngày thành thức ăn hấp dẫn trong dân gian. Nhưng người Việt ăn bánh trôi, bánh chay lại liên tưởng đến hội đến Vua Hùng ngày 10 tháng 3, hoặc hội đền thờ Trưng Nữ Vương ở Hát Môn ngày 5 tháng 3. Ở đây người ta làm những mâm bánh trôi gồm 100 chiếc, tưởng nhớ đến chuyện bà Âu Cơ đẻ trăm trứng, nở 100 con từ buổi binh minh lịch sử. Người ta nghĩ đến chuyện Hai Bà Trưng khởi nghĩa đánh quân Nam Hán phải bảy nổi ba chìm và phải trầm mình xuống sông Hát Giang tuẫn tiết.
Dù tình sử hay bì tình sử thì chuyện tết Hàn Thực vẫn có ý nghĩa trong cộng đồng dân tộc Việt, cộng đồng cư dân vùng Đông Nam Á. Do vậy mà trên bàn thờ Gia Tiên, trên mâm cỗ tài đền thờ, cũng như một số chùa miền Bắc đã hiện diện món bánh trôi, bánh chay. Lại trên các quầy hàng, gánh hàng ở góc phố, đầu chợ vẫn thấy cảnh mọi người điềm tĩnh thưởng thức món bánh trôi, bánh chay ngon miệng.
Làm bánh trôi, bánh chay đều bằng loại bột nếp nhào với nước nhưng bên trong có nhân đường phèn hay đường đỏ là bánh trôi. Trong làm nhân đỗ xanh nấu chín là bánh chay. Cả hai loại đều luộc đến mức bánh phải chìm, rồi nổi nhiều lần (ba chìm, bảy nổi, chín lênh đênh), mới vớt ra bày vào đĩa (bánh trôi). Bánh chay thì vớt vào bát đổ nước đường lên trên.
Video Hướng Dẫn Cách Làm Bánh Trôi Ngon
[drivr id="1EwEAv4Luv10rOi7ykAF5_UfwhPFoUM_D" type="video"]
Hai thứ bánh này tuy cùng thứ gạo nhưng bánh trooi nặn nhỏ hơn, nhân đường nên có vị ngọt khác hẳn. Bánh chay nhân đỗ, vỏ tráng đường. Chính vì mỗi loại bánh có một hương vị ngon riêng nên nhiều người đã ăn bánh trôi, lại không thể bỏ qua ăn thử món bánh chay cổ truyền.
Tháng Ba còn liên quan đến một số hội làng, đặc biệt là hội mẫu Liễu Hạnh. Một số gia đình có người là đệ tử của tín ngưỡng Tam toà Thánh mẫu dù có, hoặc không có bàn thời mẫu trong nhà, nhân dịp này cũng sửa lễ, thắp hương tại điện thờ, hay bàn thờ ngoài trời, để cầu mong các mẫu âm phù cho sức khoẻ dồi dào, việc làm ăn thuận buồm xuôi gió.
Tết Hàn Thực, khấn thế nào cho đúng?
Hằng năm, cứ tới 3/3 âm lịch, nhà nhà lại chuẩn bị mâm lễ để cúng Tết Hàn Thực. Lễ cúng gồm: Hương, hoa, trầu cau và 5 (hoặc 3 bát) bánh trôi, 5 (hoặc 3 bát) bánh chay dâng lên bàn thờ.
Theo sách "Văn khấn nôm truyền thống" của NXB Thanh Hóa, khi cúng tổ tiên trong ngày Tết Hàn Thực (3/3 âm lịch), chúng ta phải khấn thần ngoại trước, thần nội sau theo nghi thức dưới đây:
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Kính lạy: - Hoàng thiên hậu Thổ chư vị Tôn thần.
- Ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.
- Tổ tiên, Hiển khảo, Hiển tỷ, chư vị Hương linh (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng Tổ khảo, Tổ tỷ).
Hôm nay là ngày…
Gặp tiết Hàn Thực, tín chủ con cảm nghĩ thâm ân trời đất, chư vị tôn thần, nhớ đức cù lao tiên tổ, mỗi niệm không quên. Do đó chúng con sắm sanh lễ vật, sửa sang hương đăng, trần thiết trà quả dâng lên trước án.
Chúng con kính mời:
Ngài Bản cảnh Thành hoàng Chư vị Đại Vương.
Ngài Bản xứ thần linh Thổ địa.
Ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần.
Cúi xin giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật.
Chúng con kính mời các cụ Tổ khảo, Tổ tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại trong họ, cúi xin thương xót con cháu giáng về linh sàng, chứng giáng tâm thành thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời các vị vong linh, tiền chủ, hậu chủ ở trong nhà này, đất này, đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an. Bốn mùa không hạn ách nào xâm, tám tiết hưởng vinh quang thịnh vượng.
Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo
