Sau khi chọn ngày hợp với tuổi gia chủ, người ta làm lễ động thổ (cúng thần đất) để xin được làm nhà trên mảnh đất đó. Trong lễ động thổ ngày xưa phải cúng tam sinh. Ngày nay đơn giản hơn, nhưng phải có con gà, đĩa xôi, hương hoa. Sau khi làm lễ, gia chủ là người cầm cuốc bổ những nhát cuốc đầu tiên, trình với Thổ thần xin được động thổ, tiếp sau đó mới cho thợ đào móng.
Ví dụ lời khấn như sau:
“Kính lạy Đông trù tư mệnh
Táo phủ Thần quân
Long mạch thổ thần - cập thổ
Chủ vị thần tài - thông minh, chính trực
Chí thần chí linh
Xưa, thần vâng mệnh thiên đình
Đông trù chấp trưởng chấp hành nghiêm trang
Thay trời giáng phúc trừ ương
Xem xét thiện ác một phương không lầm
Thiền chủ lễ bạc thành tăm
Chừng nào đắc lễ chẳng lầm chẳng sai
Vun trồng hoè, quế xanh tươi
Trẻ già mạnh khỏe, người người an khang
Trót lầm xin xá, xin thương
Để cho con được mở đường thành tâm
Bốn mùa xuân, hạ, thu, đông
Làm ăn phú quý, bớt phần nguy nan.
Nay nhân ngày ... tháng ... năm ... giờ ...
Tín chủ con tên là .... Cùng vợ (chồng), con trai (con gái) .... Cháu ....
Ngụ tại thôn .... Xã .... Huyện .... Tỉnh .... (hoặc số nhà .... Phố .... Phường …Quận Thành phố ....)
Thành tâm kính dâng lễ vật gồm: hương đăng ... cung thỉnh chư vị đồng lai hiến hưởng. Chấp kỳ lễ bạc, phù hộ độ trì cho chúng con.
Cẩn cáo!!!”
Khi xây nhà, người ta làm lễ cất nóc, chữ gọi là Thượng lương. Nóc đối với ngôi nhà quan trọng, vì không có nóc không thành nhà. Khi làm lễ, chủ nhà nhờ người xem ngày, chọn giờ để sau này gặp may mắn, bình an. Đúng ngày giờ đã chọn, người ta bắc đòn chính của nóc nhà lên đỉnh sườn nhà. Một miếng vải đỏ có đề ngày tháng cử lễ và mấy chữ “Khương Thái công tại thử” nghĩa là “Ông Khương Thái công ở đây” được trao vào chiếc đòn chính này. Cũng có nhà thay miếng vải đỏ bằng một lá bùa bát quái để trừ tà ma. Cùng với đó, người ta còn làm lễ mời thầy pháp tới cúng và làm lễ cáo gia tiên. Lễ xong có đốt pháo, tiếng pháo vừa thể hiện sự vui vẻ, vừa đuổi tà ma.
- LÀM CỔNG NGÕ
Người xưa rất coi trọng việc xây dựng cổng ngõ, coi cổng ngõ là bộ mặt của ngôi nhà. Trong khi làm nhà, dân ta thường theo phương pháp của tổ sư thổ mộc Lỗ Ban, người đã áp dụng thuyết tám vật đồng thể của phương Đông.
Người ta quan niệm cổng ngõ hư thủng, trộm cướp có thể dòm ngó; vách cửa lệch lạc tức tâm người không chính; cửa cao hơn nhà, con người sẽ có tâm kiêu ngạo, nạn tuyệt hậu do đó mà ra. Người ta cũng không bao giờ làm cổng ngõ đâm thẳng vào gian giữa nhà chính, cổng thường được làm cạnh dãy nhà phụ và cổng phải xứng với nhà.
- CÚNG TRẤN TRẠCH
Người xưa cho rằng khi sức khỏe những người trong gia đình hoặc việc làm ăn không tốt có thể do nhà cửa bị động, hoặc vì hướng nhà, hướng ngõ không hợp với tuổi gia chủ, hoặc có một con đường đâm thẳng vào gian nhà chính, hoặc mạch đất phía dưới ngôi nhà bị đào bới. Muốn khắc phục những điều không tốt trên, gia chủ phải xoay làm lễ trấn trạch. Có trường hợp người ta lại cho rằng bếp có động, bởi nơi ở của Táo quân chưa được giữ gìn sạch sẽ.
- ĂN MỪNG NHÀ MỚI
Khi làm xong nhà mới, chủ nhà sẽ chọn ngày lành tháng tốt tới ở. Sau đó làm lễ, có cỗ bàn thịnh soạn mời bà con họ hàng, bạn bè đến ăn mừng nhà mới (lễ tân gia) và cáo gia tiên.
Lễ Tân gia thường được tổ chức long trọng hơn lễ cất nóc. Những người được mời đến dự thường mang lễ vật tới mừng như câu đối, các bức đại tự, trầu cau...
Ví dụ lời khấn cáo yết Táo quân thổ thần như sau:
“Hôm nay, ngày tháng năm ....
Tại thôn,...,xã huyện tỉnh ....
Tín chủ con là:
Trước án tạo Đông trù tư mệnh Táo phủ thần quân
Kính cẩn tâu rằng:
Ngài giữ ngôi Tam thai
Nắm quyền tạo hoá
Trừ tai cứu hoạ
Bảo vệ dân lành
Nay bản gia hoàn tất công trình
Chọn ngày lành gia đình nhóm lửa
Nhân lễ khánh hạ
Kính cẩn tâu trình
Cầu xin gia đình
An ninh khang thái
Làm ăn tiến tới
Tài lộc dồi dào
Cửa rộng nhà cao
Ngoài êm trong ấm
Vợ chồng hoà thuận
Con cháu sum vầy
Cúi nhờ ân cao đức dầy
Đoái thương phù trì bảo hộ.
Cẩn cáo!!!”
